U udolini na levoj obali male planinske Ljubostinjske reke, pet kilometara severno od Trstenika uzdiže se manastir Ljubostinja zadužbina najpoštovanije srpske knjeginje Milice Hrebeljanović.
Nakon krvavog Kosovskog boja u kome je izgubila muža kneza Lazara, ona je okupila je oko sebe udovice izginulih junaka, povukla se u manastir gde se zamonašila i pod imenom Evgenija služila Bodu do poslednjeg daha. Tu, u svojoj zadužbini koju je za života podigla za sećanje i buduća pokolenja, je i umrla i sahranjena u manastirskoj crkvi Uspenja Presvete Bogorodice sa leve strane od ulaza.
Slutila kosovsku tragediju
Istorija beleži da je manastir Ljubostinja građen od 1388. do 1405. Ovu svetinju, Milica je gradila po ugledu na svoje slavne pretke iz dinastije Nemanjića. Prema jednoj legendi ona je želela da sagradi manastir daleko od svih i svega, jer je naslutila veliku tragediju koja se dogodila godinu dana nakon početka gradnje na Kosovu polju kada su 1389. izginuli srpski junaci među kojima i njen muž knez Lazar Hrebeljanović.
Nakon što je sinu Stefanu predala presto 1393. potpuno se povukla u ovaj manastir gde je ostala do smrti. Manastir je postao njeno utočište gde je tugovala do kraja života zbog izginulih kosovskih junaka koji su slavno poginuli braneći Srbiju i pravoslavlje. Pored njen prve monahinje bile su udovice srpskih junaka izginulih u Maričkoj bici i Kosovskom boju. Osim Milice u crkvi, ali sa desne strane od ulaza sahranjena je Jelena Mrnjavčević, kći uglednog vlastelina Dušana i udovica despota Uglješe koji je stradao u Maričkoj bici. Nakon što se zamonašila dobila je ime Jefimija, a u istoriji je ostala upisana kao jedna od prvih žena u Srbiji koja se bavila književnošću i umetnošću. U svili sa zlatnim nitima izvezla je čuveni pokrov sa pohvalom knezu Lazaru, kao dar manastiru.
Turskim osvajačima je ovaj manastir je bio trn u oku. Najviše je postradao u doba Kočine bune odakle je i započeo prvi ustanak protiv turskih osvajača. U znak osvete Turci su zapalili crkvu, izgorele su prelepe freske na zidovima, a riznica kneginje opljačkana. Osim crkvenih relikvija Turci su, kaže predanje, odneli krunu kneza Lazara koja se i danas čuva u Istanbulu. U drugoj polovini 17. veka manastir je na kratko opusteo, ali je ubrzo obnovljen, pa ponovo uništen od strane Turaka. Kako je zabeleženo u Letopisu manastira Ljubostinje jedno vreme je okupljao monahe, ali mu je vraćena prvobitna namena i ponovo je postao ženski manastir posle Drugog svetskog rata. Danas je na njegovom čelu igumanija Hristina koja je ovu dužnost preuzela po želji sestrinstva 1995. posle smrti njene prethodne igumanije Varvare.
Biser moravske arhitekture
Arhitektura crkve Uspenja Presvete Bogorodice ubraja se među najreprezentativnije spomenike moravske škole. Francuski vizantolog Gabrijel Mije sa oduševljenjem je napisao da je ova crkva moravsku arhitekturu dovela do savršenstva.
Nad trolisnom osnovom uzdiže se kupola koja se oslanja na četiri slobodna stupca. Na zapadnoj strani nalazi se priprata zasvedena prostranom niskom kupolom. Spoljašnjem izgledu crkve majstor je posvetio naročitu pažnju. Sve četiri fasade ukrašene su bogato izrezbarenim kamenim prepletima, koji u vidu širokih pojaseva uokviruju vrata, prozore, koji kao da se nižu u povezanim arkadama duž triju poligonskih apsida, ili ispunjavaju arhivolte iznad plitko usečenih dekorativnih niša. Karakteristični horizontalni venac deli spoljne zidove u dva dela – u donjem su smešteni prozori sa jednim otvorom ili dva okna čiji su završeci ocrtani šiljatim lucima, kakve srećemo u venecijanskoj gotici. U gornjem delu preovlađuju rozete ispunjene raznovrsnim čipkasto izrezanim ornamentima. Na delu sačuvanih fresaka vide se odela, nakit, insignije vladara, što je važno za proučavanje materijalne kulture onoga vremena. U priprati na zapadnom zidu očuvani su likovi – levo od ulaza knjeginje Milice i kneza Lazara, a desno despota Stevana i njegovog brata Vuka. Od bogatog živopisa u hramu su ostali samo fragmenati i nešto očuvanih detalja arhanđela i svetitelja kao što su Sveti Simeon i Sveti Save na jugozapadnom stupcu.
Kao jedna od najvećih vrednosti ove crkve je ikonostas koji je od 1866. do 1870. oslikao akademski slikar Nikola Marković iz Beograda, koji se ovim radom i proslavio. Zanimljivo je da su sačuvani tragovi neimara koji su manastir gradili i slikara freski. Naime, na kamenom pragu vrata koja vode iz priprate u hram uklesan je natpis: Protomajstor Borović Rade. To je poznati Rade neimar iz narodnih pesama koji je gradio crkvu. Slikar Makarije upisao je svoje ime na luku iznad istih vrata. On pripada grupi makedonskih slikara koji su pred navalom Turaka prešli na sever i radili na crkvama u Srbiji.
Izvor: Agrobiznis magazin
