Od čega zavisi kvalitet vune?

Ovčarstvo je jedna od stabilnijih grana stočarske proizvodnje u Srbiji, odnosno glavni proizvod ovčarske proizvodnje meso ima proteklih pet godina dosta stabilnu cenu sa manjim oscilacijama u odnosu na druge stočarske proizvode. Naša zemlja obiluje travnatim padinama pa zbog toga predstavlja idealnu sredinu za uzgoj ovaca, koja na paši provodi i do devet meseci što veoma utiče na ekonomičnost same ovčarske proizvodnje. Glavni ovčarski proizvodi su: meso jagnjadi – ovce koji učestvuju sa 70% od ukupnog prihoda, a ostali prihod dobijamo od mleko i vune za koju u poslednji period beležimo rast potražnje i veću otkupnu cenu. Postoje više tipova ovaca prema proizvodnim osobinama i to: – Tipovi ovaca za proizvodnju mesa:a) duge vune (Teksal, Linkoln…),b)srednje duge vune (Nemačka beloglava), c)kratke vune (Sufolk…), d)kao i tipovi nastali ukrštanjem dugorunih i finorunih ovaca(Koridal…) – Tipovi ovaca za proizvodnju mleka ( Avasi, Istočnofriziska…) – Tipovi ovaca za proizvodnju vune:a) Merino rase za proizvodnju vune (Merino rambuje, Australiski merino) b) Merino rase za proizvodnje vune i mesa (Domači merino, Sovjetski merino) c) Merino rasa za proizvodnju mesa i vune (Virtemberg, Ildfrans) – Tip ovaca trojnih kombinovanih osobina: a) sa naglašenom proizvodnjom (Cigaja…), b) Pramenke sa rudom vunom (Sjenička, Svrljiška, Pirotska…), sa grubom vunom (Karakačanski, Krivovirski) – Visokoproduktivne i ovce za proizvodnju krzna ( Romanovska, Kembridž..) – Tip ovaca za proizvodnju krzna (Karakul) Zahvaljujući podsticajima u stočarstvu u Srbiju, dosta je poboljšan rasni sastav i sve veći procenat u ovčarsku strukturu zauzimaju rase za proizvodnju mesa i vune i to Virtemberg i ild Frans. Vuna je karakterističan proizvod ovaca, ali je njena ekonomska važnost dosta varijabilna koja u mnogome zavisi od samog kvaliteta kao i potražnje koja ima trend povećanja.Ovce kod kojih je dominantna proizvodnja vuna imaju dobro razvijen kostur i kožu i imaju dobar kvalitet i kvantintet vune. Vuna se dobija: šišanjem živih ovaca (runska), vuna skinuta sa mrtvih životinja (tabačka) slabijeg kvaliteta od runskih, i regeniranadobojenaraščupavanjem starih vunenih krpa. Sam kvalitet vune u mnogome zavisi od histološka građa vlakna. Vunena vlakna se razlikuju od drugih prirodnih vlakna po tome što imaju karakterističnu ćelisku građu, one su različite po formi, veličini i hemiskog sastava. Vlakna se sastoje iz tri sloja: pokožice, kore (srednji) i srž (nije zastupljen kod finih vlakna ili je u prekidu). Pokožica je spoljni sloj vlakna koga čine orožnale ćelije – ljuspice koje naležu jedna na drugu. Vuna različitih rasa ima razlišiti broj ljuspica i kod kvalitetnijih vlakna taj broj je veći 200-750/1mm (merino).Središni sloj se sastoji od veliki broj izduženo vretenastih ćelija koje su poređane u više paralelnih redova tako da daju utisak tkiva. Kora vlakna je najznačajnija za fizičke osobine vune od kojih zavisi kvalitet i upotrebljivost vune. Srž predstavlja unutrašnji centralni deo grubih osjastih vlakna i ponekad se može naći i kod prelaznih vlakna. Srž se nalazi po pravilu u mrtvim i osjastim vlaknima celom dužinom i deblji je kod grubljih vlakna. Kod prelaznih vlakna je znatno tanji i isprekidan. Vlakna puha nemaju srž. Životinje čija vlakna imaju srž bolje podnose visoke i niske temperature. Osnovni tipovi vunenih vlakana Vlakna nisu jednaka po hemiskom sastavu histološkoj građi kao ni po tehnološkim karakteristikama, pa stim vlakna možemo podeliti na sedam osnovna tipa. Puh čine vlakna čija je vijugovast veoma izražena, to su najtanjanajfinija vlakna čija se debljina kreće od 15-30mikrona i nemaju srž.Visina puha je mala jer su vlakna veoma vijugava. Puh je karakterističan za Merino ovce koje daju najfinu laku i sjajnu vunu. Osjasta vlakna imaju veoma varijabilnu debljinu prečnika 40-80mikrona grublja ido 180, vijugavost je slabo izražena i duža su od puha pa obrazuju površni deo runa. Pored puha i osjasta vlakna u runu su zastupljena i prelazna vlakna koja su vijugavija i kraća od osjastih a duža i manje vijugava od puha. Suva vlakna su ustvari vrlo gruba, duga i debela osjasta vlakna čiji vrh nije premazan masnim znojem, tako da su vrhovi oštri suvi i lako se lome. Mrtva vlakna su takođe osjasta sa veoma izmenjenim morfološkim izgledom.To su debela, prava vlakna bez sjaja i elastičnosti i pri tehnološkom procesu proizvodnje lame se i ispadaju i slabo se boje.Pasja vlakna javljaju se kod jagnjadi po čitavom telu, nešto su duža od puha i manje vijugava. Ona su slabo učvršćena u koži tako da lako ispadaju iz runa i više ne rastu.Pokrovne dlake su znatno kraće, deblje i prave i uglavnom pokrivaju lice, glavu,noge a kod pojedine i trbuh. Selekcijom se teži da su ona što manje zastupljena. Kvalitet vune može se oceniti na osnovu njene gustine, obraslost tela vunom, ujednačenost runa, ošišane vune, a pri preradi vune na osnovu fizičkotehnološka svojstva. Dužina vlakna je veoma različita kod pjedinih rasa od 4-30cm. Vijugavost je osobina da se na vlaknu formiraju vijuge, u zavisnosti od broja i oblika vijuga vlakna mogu biti slabovijugava, pravilnovijugava,visokovijugava, suviševijugava i petljastovijugava. Fina vlakna na jedan centimar dužine imaju 10-13vijuge, polugruba 3-6cm a gruba manje od dva ili ih u opšte nema.Finoča ili debljina vunenih vlakna je jedna od najznačajnijih osobina jer od nje u najvećoj meri zavisi upotrebna vrednost. Finoča veoma varira i postoje više motode klasifikaciji vune po finoći – debljini. Po ABC skalu razvrstana su u 11kategorija: Oznaka sortimenta finoća debljina vlakna u mikrone 5A do 18 4A 18-20 3A 20-22 2A 22-24 1A 24-26 B1 26-28 B2 28-30 C 30-37 D 37-45 E 45-60 F 60- — Nosivost – jačina vune Apsolutna jačina vlakna pokazuje nosivost svakog vlakna pojedinačno dok je relativna jačina vlakna preračunata na 1mm2 površine. Apsolutna jačina vlakna se kreće od1,5-60gr, a relativna od 2,7-30kg. Rastegljivost vunenih vlakna zavisi od ćeliske građe i od njihove dužine,elastičnost je takođe značajna osobina i ono predstavlja sposobnost da se vlakno vrati u prvobitni položaj. Gipkost ili savitljivost je sposobnost da se vlakna pokreću i pri najmanjem strujanju vazduha. Toplotne osobine – vunena vlakna su slabi provodnik toplote, stim odevni predmeti od vune štite organizam od hladnoće i toplote. Jedan od parametra za ocenu kvaliteta vune je i specifična masa koja je manja od drugih vlakna i negde je oko 1,3gr/cm2. Boja vune ovaca u Evropi je najčešća bela sa žućkastim nijansama koja potiču od masnog znoja, osim bele mogu biti šarena, bakarno crvena, braon i crna koja je zastupljena u Aziji. Ukoliko su vunena vlakna sjajnija lepše se boje. Hidroskopnost je sposobnost da vuna upija i zadržava vladu iz vazduha. Jedan od osnovnih parametra za kvalitet je i radman vune koji predstavlja količinu oprane i očišćene vune koji se kreće od 30-70%. Kada razvrstavamo runo možemo ga razvrstati u četri osnovne kategorije: vuna sa plećki (fina), vuna sa vratova bokova i nogu, vuna sa leđa trbuha i zadnjeg dela i vuna sa potiljka i doljnjeg dela plećki. Kada govorimo o kvalitetu vuna neozbiljno je i ne spomenuti glavni brend za kvalitet vunenih tkanina Woolmark koji predstavlja garanciju kvaliteta i da je proizvod zadovoljio stroge kvalitete: 100% runske vune koja je po prvi put u proizvodnji, nepromenjen izgled nakon hemiskogčišćenja, redovna kontrola kvaliteta u labaratoriju i prepoznatljiv brend. Kao i predbrend Pure Merino Wool koji garantuje da je proizvod izrađen od merino vune finoće od 22 mikrona i da prisustvo vlakna 30 mikrona ne sme preći 5%. Srđan Zafirović