Pokraj hladne reke Studenice „gde beše pusto lovište zverova” krajem 12. veka podignut je biser srpske duhovnosti. Manastir Studenica bio je i ostao svetionik vere, ponosni svedok bogate srpske istorije. Naziva se još i „sveta carska lavra“ jer tu počivaju srpski vladari Stefan Nemanja, njegova žena Ana, Stefan Prvovenčani, njegov brat Veliki knez Vukan, čuvaju se mošti kralja Radoslava, pa ne čudi što Studenicu zovu i Kraljevski manastir.
Studenica se nalazi 57 km od Kraljeva, posvećena je Uspenju presvete Bogorodice, kao zadužbinu podigao je 1190. Stefan Nemanja rodonačelnik dinastije
Nemanjića koji su Srbijom vladali dva veka. Dali su 11 vladara i prvog srpskog arhiepiskopa – Svetog Savu utemeljivača Srpske pravoslavne crkve. Doba vladavine Stefana Nemanje smatra se prelomnim trenutkom u istoriji i kulturi Srba. Smatra se osnivačem srpske srednjovekovne države. Pred kraj ovozemaljskog života se zamonašio, dobio ime Simeon i sa sinom Savom radio na obnovi Hilandara. Umro je 1199. na Svetoj Gori i, prema predanju, u trenutku njegove smrti prostoriju je obasjala svetlost. Već sledeće godine Svetogorski sabor ga je kanonizovao u sveca, a poznat je kao sveti Simeon Mirotočivi, jer su njegove mošti „točile miro“. Sava je njegove mošti preneo 1208. u Rašku kako bi pomirio zavađenu braću Stefana i Vukana koji su se borili oko prestola, položio ih u Studenicu gde se i danas nalaze.
Studenica je građena kao monumentalna zadužbina, a pod Savinim starateljstvom postala je politički, kulturni i duhovni centar srednjovekovne Srbije. Utrđeni zidovi manastira okružuju četiri crkve: Bogorodičnu crkvu i Kraljevu crkvu (crkvu svetih Joakima i Ane), obe izgrađene od belog mermera, crkvu Nikoljaču
(Posvećenu Svetom Nikoli) i crkvu Jovana Krstitelja očuvanu u temeljima. Arheološkim istraživanjima 2012. godine otkrivene su ostaci još dve crkve iz 13.
veka u manastirskom kompleksu, mada se veruje da je ovde nekada bilo čak 14 crkava. Studenica pripada Eparhiji žičkoj SPC i predstavlja kulturno dobro od neprocenjivog značaja, pa je Unesko 1986. uvrstio na listu Svetske baštine.
Remek delo graditeljstva
Bogorodičina crkva je jednobrodna crkva s kupolom i građena je oko desetak godina. Na njenom istočnom kraju je trostrana apsida, a na zapadnom je kralj Radoslav dozidao veliku pripratu. Na severnoj i južnoj strani su predvorja. Fasade su izgrađene od blokova belog mermera, a iznutra je obložena tufom. Spolja gledano, u crkvi se skladno mešaju romanički i vizantijski stil, koji je poznat kao raška škola. Uz južni portal Bogorodične crkve nalazi se najstariji srpski časovnik. U pitanju je sunčanik koji se sastoji od pokazivača senke i polukružnog časovnog polja. Na njemu senka, umesto na brojke pada na
slova, jer u staroslovenskom jeziku nije bilo cifara za obeležavanje brojeva, a smatra se da je vizantijsku tradiciju pravljenja sunčanika u Srbiju doneo Sveti Sava. Severozapadno od Bogorodičine crkve je crkva svetog Joakima i Ane, poznata i kao Kraljeva crkva po svom ktitoru kralju Milutinu. Sagrađena 1314. od kamena i tufa u obliku sažetog krsta s oktogonalnom kupolom. Manstirski kompleks obuhvata i crkvu posvećenu Svetom Nikoli jednobrodnu crkvicu bez kupole, iznutra oslikana u 12. ili početkom 13. veka. Između crkve Nikoljače i Kraljeve crkve nalaze se temelji crkve posvećene svetom Jovanu Krstitelju. Zapadno od Bogorodičine crkve je trpezarija, sagrađena od kamena za vreme arhiepiskopa Save. Na zapadnoj strani kompleksa je zvonik podignut
u 13. veku. Nekada je u njemu bila kapela, a sada se mogu videti samo fragmenti fresaka koji prikazuju rodoslovno stablo Nemanjića.
Manastirska trpezarija monumentalna je građevina nastala u doba Nemanje i Svetog Save, a obnovio je kralj Milutin koji je napravio zidane stolove i mermerni trem. Severno od trpezarije su konaci iz 18. veka u kojima se danas nalazi muzej.
Šta su jeli monasi?
Studenica je oduvek intrigirala istoričare, pa su polovinom prošlog veka počela arheološka iskopavanja. Na osnovu pronađenih ostataka došlo se do saznanja kako se živelo u Studenici kroz vekove. Ne zna se koliko je tačno monaha živelo u manastiru, ali su pretpostavke da ih je bilo oko šezdesetak. Studenica je bila kraljevski manastir pa je u srednjem veku imao posebno mesto. Na osnovu iskopanih delova posuđa stručnjaci su zaključili da su se hrana i piće služili u dekorisanim posudama, krčazima, vrčevima za vino, bilo je i keramičkih pehara i uvoznih čaša od murano stakla. Ipak je ovo bila vladarska zadužbina, pa je obedima u manastiru ponekad prisustvovao i sam vladar. Na osnovu iskopanih kostiju životinja saznalo se i šta su jeli monasi. U srednjovekovnoj Srbiji najviše su korišćeni raž i pšenica od koji se pravio hleb. Nisu znali za krompir, ali su zato jeli razne vrste repa. Posebno je bila popularna ljuta repa, koja je ličila na današnje rotkvice, samo nešto veća. Nje ima i na ikonama. Mlečni proizvodi su bili često na stolu, meso retko. Pronađene su kosti uglavnom ovaca i
koza, kao i mnoštvo kostiju rečne ribe. Tokom vekova Studenica je često bila na meti osvajača. Prvo razarenje doživela u vreme Kosovske bitke, kada su crkve opustošene. Prva značajna restauracija je izvršena 1569. kada su freske Bogorodičine crkve ponovo naslikane. Početkom 17. veka, požar i zemljotres su oštetili manastir, a istorijski dokumenti i značajni delovi umetničke baštine su uništeni zauvek.
Studenička plaštanica
Najvrednija sačuvana relikvija je Studenička plaštanica. U pitanju je plaštanica Antonija Iraklijskog koju je u Srbiju donela despotica Jelena, odnosno monahinja Jefimija prva srpska pesnikinja. Studenička plaštanica je remek-delo vizantijske veziljske veštine iz druge polovine 14. veka. Vezena je zlatnom i srebrnom žicom i raznobojnim koncem na purpurnoj svili. Na njoj je prikazano Hristovo telo koje okružuju četiri anđela koji nose ripide dok
peti anđeo leti iznad Hrista. U donjem delu je izvezen natpis na grčkom u kome se Antonije moli za spas svoje duše: „Ko razbojnik ispovedam ti „pomeni me Gospode u carstvu svome“ zaista ti kažem, danas ćeš sa mnom biti u raju“ ( Jevanđelje po Luki 23, 42–3). U uglovima je natpis:
„Pomeni Gospode dušu raba svoga Antonija Iraklijskog“. Plaštanica je po muzejskim kriterijumima predmet nulte kategorije odnosno najveće vrednosti.
Pored plaštanice sačuvan je prsten kralja Stefana Prvovenčanog. Prsten je zlatan, vizantijski rad u filigranu. Ipak, ono što Studenicu čini jedinstvenom je reprezentativna zbirka fresaka iz 13. i 14. veka. Originalan živopis delom je sačuvan u oltaru Bogorodične crkve u potkupolnom prostoru, na zapadnom zidu i u donjim zonama naosa. Centralno mesto u oltaru zauzima kompozicija Bogorodice sa anđelima, ispod nje je predstava na kojoj Hristos pričešćuje apostole. Starom slikarstvu pripadaju i predstave Blagovesti i Sretenje na zapadnom delu oltarske pregrade. Najmonumentalnija je kompozicija Raspeće Hristovo, u naosu. U Studenici se prvi put pojavljuju napisi na srpskom, tu je pisano i prvo književno delo, a manastir je kroz vekove bio duhovno stecište, uzor potonjim manastirima, nemi svedok prohujalih vekova i bogate srpske istorije koju često i sami nažalost zaboravljamo. A, ne bi trebalo.
Izvor:Agrobiznis magazin
