Srpsko selo je danas sve starije, sve praznije, sve nemoćnije, i u tom smislu sve zavisnije od šireg društva i neposredne državne potpore. Jedan od najvećih društvenih problema jeste brzo smanjenje ukupnog stanovništva Srbije. Sve više je sela sa starijim stanovništvom, u njima je natalitet sve manji, smrtnost sve veća, prirodni priraštaj negativan, tako da je depopulacija rezultat kumulativnog delovanja većeg broja negativnih činilaca. Pošto je u ovim selima stanovništvo većinom poljoprivredno, to se depopulacija sela iskazuje i kao zapuštanje poljoprivrede i svih seoskih područija udaljenih od glavnih komunikacija, od većih gradova i opštinskih centara, bez industrijskih pogona, komunalne i socijalne infrastrukture i bez razvojne perspektive. (Nacionalni program za preporod sela Srbije, 2020)
Međutim, imajući u vidu značaj srpskog sela i poljoprivrede, država Srbija je preduzela niz mera u cilju preporoda srpskog sela, a jedan od glavnih prioriteta je obnova zemljoradničkog zadrugarstva. S tim u vezi ulažu se značajna finansijska sredstva u razvoj zadružnog sistema, kako bi se zaustavilo nestajanje sela i zadržali mladi ljudi koji jedino udruženi mogu da stvore povoljan ambijent za svoju proizvodnju i plasman proizvoda. Naime, da bi jedno selo opstalo i nastavilo da živi sa mladim ljudima u njemu neophodne su zadruge jer one mogu da stvore povoljan ambijent u kome će se nastaviti tradicija predaka i stvoriti uslovi za svetliju budućnost.
Zadruge u Srbiji imaju tradiciju dugu 126 godina i značajnu ulogu u razvoju poljoprivrede i unapređenju uslova života na selu. Razvoj zemljoradničkog zadrugarstva u Srbiji počinje osnivanjem prve zemljoradničko-kreditne zadruge 1894. godine u selu Vranovu u neposrednoj blizini Smedereva. Osnivač ove zadruge bio je Mihajlo Avramović (1864-1945), srpski teoretičar i publicista, rodonačelnik zadrugarstva, profesor, urednik i stručni pisac. Nakon osnivanja prve
zemljoradničko-kreditne zadruge, osnovane su i nove kao što je zadruga u Azanji, Malom Orašju, Mihajlovcu i Ratarima. Godinu dana nakon osnivanja prve kreditno-zemljoradničke zadruge 20. jula 1895. godine osnovan je Savez srpskih zemljoradničkih zadruga sa sedištem u Smederevu i pod upraviteljstvom Mihajla Avramovića. Zadatak Saveza bio je da upozna seosko stanovništvo sa načelima zemljoradničkog zadrugarstva, da se stara o pravilnom razvoju i napredovanju zadruga, da sarađuje sa učiteljima i sveštenicima na organizovanju zemljoradničkih zadruga. Godine 1898. Savez srpskih zemljoradničkih zadruga se preseljava iz Smedereva u Beograd i od tada nosi naziv Glavni savez srpskih zemljoradničkih zadruga i Mihajlo Avramović ostaje na njenom čelu do 1927. godine. (Stojanović, Gnjatović, 2015) Od svog nastanka pa do danas zadrugarstvo u Srbiji prolazilo je kroz različite faze uspona, stagnacije, padova raspada i nastajanja. Međutim, bez obzira na svoj istorijski razvoj, sistem zadrugarstva je i danas u Srbiji najpogodnija forma ekonomskog opstanka i održivog razvoja poljoprivrednika na malim posedima, a zadruge u selima predstavljaju najsigurniju osnovu demografske obnove sela, masovnog samozapošljavanja i proveren način zadovoljenja najrazličitijih životnih potreba ljudi u selima i gradovima.
Prema podacima Zadružnog saveza Srbije od juna 2020. godine u Srbiji je registrovano 4.915 zadruga, od čega su 2.191 poljoprivrednog tipa. Zadruge koje su važna podrška razvoju sela Srbije suočavaju se sa mnogobrojnim problemima: nerešeni problemi imovinsko-pravnih odnosa, pitanja zadružne svojine, neravnomeran i otežan pristup tržištu kapitala i pogubno dejstvo sive ekonomije; nedostatak sopstvenih prerađivačkih kapaciteta, koji bi bili korisni u preradi mleka i mesa, voća i povrća, industrijskog bilja, konditorskoj industriji; najveće štete zadruge su pretrpele zbog problema u povraćaju zadružne imovine, gde su mnogi postupci trajali više od dve decenije, a neki traju i danas, pri čemu sve to vreme zadruge posluju bez svoje imovine. (Nacionalni program za preporod sela Srbije, 2020)
Sela i zadruge na teritoriji grada Smedereva-Podunavski okrug
Uzimajući u obzir osnovna obeležja kao i pravce efikasnog korišćenja proizvodnih potencijala na teritoriji grada Smedereva, izdvajaju se dva reona, ratarsko-povrtarskostočarski i stočarsko-voćarsko-vinogradarski reon. Povoljni klimatski uslovi, morfološki i pedološki sastav zemljišta, kao i hidrološki uslovi, pogoduju razvoju svih oblika poljoprivredne proizvodnje. (Program podrške za sprovođenje poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja na teritoriji grada Smedereva za 2020. godinu) U odnosu na pravac poljoprivredne proizvodnje teritorija Smedereva se deli na dve oblasti, šumadijski deo i moravski deo. Teritorija šumadijskog dela obuhvata teritorije sledećih naselja, Badljevica, Binovac, Vodanj, Vrbovac, Vučak, Dobi Do, Drugovac, Kolari, Lunjevac, Malo
Orašje, Mihajlovac, Petrijevo, Ralja, Seone, Suvodol, Udovice, Landol i Smederevo, pri čemu je ovde pretežna poljoprivredna delatnost voćarsko-vinogradarska proizvodnja. Moravski deo obuhvata površine gde je primarna proizvodnja ratarska, povrtarska i stočarska delatnost i tu spadaju sledeća naselja, Vranovo, Kulič, Lipe, Lugavčina, Mala Krsna, Osipaonica, Radinac, Saraorci, Skobalj i Šalinac. Međutim, i pored povoljnih klimatskih i zemljišnih faktora za razvoj poljoprivredne proizvodnje, prema podacima Popisa poljoprivrede iz 2012. godine u strukturi poljoprivrednih gazdinstava grada Smedereva prema veličini zemljišnog poseda dominiraju gazdinstva sa sitnim posedom koji je manji od 5 hektara. Kako bi ova gazdinstva mogla da opstanu, neophodna im je podrška u
vidu podsticaja zadružnog organizovanja i međusobnog udruživanja. Kao i u slučaju većeg broja zadruga na nivou lokalnih samouprava, tako su i u Smederevu prisutni brojni problemi, kao što su: problemi u dokazivanju i uknjižbi zadružne svojine, nepoštovanje zadružnih vrednosti i principa, nepostojanje skladišnjih i preradnih kapaciteta, finansijski problemi, problemi plasmana kao posledica neefikasnog tržišta poljoprivrednih proizvoda. (Strategija razvoja poljoprivrede i ruralnog razvoja grada Smedereva za period 2015-2020. godine, 2016)
Na teritoriji grada Smedereva prema podacima Agencije za privredne registre definisano je prisustvo četrnaest zadruga, pri čemu je zastupljeno 27 sela: ZZ “Mihajlovac” Mihajlovac, ZZ “Pomoravlje” Smederevo, ZZ “Podunavlje” Smederevo, ZZ “14 oktobar” Saraorci, ZZ “Sloga” Lugavčina, ZZ “Ralja” Ralja, ZZ “Zelena bašta” Saraorci, Poljoprivredna zadruga “Agro zdravlje” Ralja, ZZ “Đorđe Savić 1896” Osipaonica, ZZ “Suvodol” Suvodol, ZZ “Agro biznis centar”
Kolari, ZZ “Agrar Polet” Skobalj, Stočarska zadruga “Mali Đurica” Radinac, ZZ “Drugovac” Drugovac. U daljem izlaganju biće prikazani rezultati rada četri
anketirane zadruge, od četrnaest zadruga koje posluju na teritoriji grada Smedereva. U sprovedenoj anketi učestvovali su direktori i zamenici direktora sledećih zadruga: ZZ “Mihajlovac” Mihajlovac, ZZ “Zelena bašta” Saraorci, ZZ “Agro Polet” Skobalj i ZZ “Mali Đurica” Radinac. Od navedenih zemljoradničkih zadruga, dve imaju dugu i vrlo uspešnu tradiciju u svom poslovanju, to je ZZ “Mihajlovac” i ZZ “Zelena bašta”, dok su druge dve novoosnovane zadruge sa značajnim planovima i ulaganjima u budućnost poslovanja ZZ “Agro Polet” i ZZ “ Mali Đurica”.
Zemljoradnička zadruga “Mihajlovac” Mihajlovac
Selo Mihajlovac u odnosu na regionalnu raspodelu grada Smedereva pripada šumadijskim selima sa izrazitim pogodnostima za bavljenje poljoprivrednom proizvodnjom. Prema poslednjem sprovedenom Popisu iz 2011. godine u Mihajlovcu živi 2.656 stanovnika. U selu se nalazi zemljoradnička zadruga “Mihajlovac” koja ima dugu i bogatu tradiciju. Sedište zadruge je u Mihajlovcu, ali jedan ogranak se nalazi i u selu Vranovu. Zadruga je osnovana 1992.
godine i danas ima 26 zadrugara koji su i njeni osnivači, kao i 20 zapošljenih članova koji su vrlo različitih profila pri čemu su dva inžinjeri poljoprivrede. Osnovna delatnost zadruge je ratarska proizvodnja koja se odvija na površini od 60 hektara, pri čemu je celokupna obradiva površina u njihovom vlasništvu. Od ratarskih kultura zastupljeni su kukuruz, pšenica i suncokret. Pored toga, od nedavno svoju proizvodnju su usmerili i u pravcu voćarstva, gde su zahvaljujući državnim subvencijama podigli zasad jabuke na površini od 6 hektara. Zadruga se takođe bavi i otkupom mleka od drugih proizvođača iz okolnih sela, uključujući i Mihajlovac, kao i otkupom ratarskih kultura kako od individualnih proizvođača tako i od zadrugara.
Prema rečima zamenice direktora Zorice Pešić cilj za budućnost je da ostanu na postojećem nivou proizvodnje koju mogu uspešno da prate. Zahvaljujući dobrom poslovanju koje zadruga ostvaruje kroz svoj dugogodišnji rad, selo Mihajlovac je opstalo i zadržalo mlade ljude.
Zemljoradnička zadruga “Zelena bašta” Saraorci
Selo Saraorci prema regionalnoj raspodeli pripada moravskim selima sa izrazitim pogodnostima za obavljanje ratarske, povrtarske i stočarske proizvodnje. Prema poslednjem sprovedenom Popisu stanovništva iz 2011. godine u samom selu živi 2.107 stanovnika koji se pretežno bave poljoprivrednom proizvodnjom koja je usmerena prema povrtarstvu. Prednost sela je prisustvo zemljoradničke zadruge “Zelena bašta” koja je osnovana 2007. godine
od strane pet porodica koje imaju uspešnu tradiciju u povrtarskoj proizvodnji. Cilj osnivanja zadruge bio je da se ukrupni proizvodnja zbog lakšeg plasmana proizvoda na tržište, kao i da se obezbedi bolji kvalitet proizvoda. U zadruzi se organizuje proizvodnja paradajza i krastavca u zatvorenim plasteničkim uslovima i uz prisustvo celokupne prateće opreme. Zadruga od momenta osnivanja pa do danas uspešno sarađuje sa kompanijom “Delhaize” kojoj plasira svoje proizvode iz zadružnih i individualnih plastenika. Takođe, potrebno je istaći da zadruga poseduje i GlobalGap standard koji joj omogućava uspešnu poslovnu saradnju i plasman robe bez dodatnih problema. Cilj zadruge za budućnost je proširenje već postojaće proizvodnje, primena savremenih tehnologija, izlazak na tržište zemalja u regionu i adekvatna borba sa tržišnom konkurencijom.
Zemljoradnička zadruga “Agrar Polet” Skobalj
Selo Skobalj pripada po kategorizaciji moravskim selima Smederevskog okruga sa izrazito plodnom zemljom i velikim mogućnostima za bavljenje poljoprivrednom proizvodnjom. U selu se prema podacima poslednjeg sprovedenog Popisa nalazi 1614 stanovnika čija je pretežna delatnost poljoprivredna
proizvodnja. U selu je zemljoradnička zadruga koja je nedavno osnovana 2016. godine i cilj osnivanja je bio da se zadrže mladi, radno i reproduktivno sposobni ljudi koji jedino ujedinjeni u zadrugu mogu da opstanu u proizvodnji i plasmanu svojih proizvoda. Osnovna delatnost zadruge je ratarska proizvodnja koja se odvija na površini od 120 hektara, od kojih se jedan deo uzima pod zakup a drugi deo je u vlasništvu zadrugara. Od ratarskih kultura uzgajaju
kukuruz, pšenicu i suncokret. Međutim, cilj zadrugara za budućnost je da se usmere na povrtarsku proizvodnju zbog specifičnih uslova koje Skobalj kao moravski atar poseduje.
Plan je da se povrtarska proizvodnja organizuje na površini od 10 hektara na otvorenom i 2 hektara pod zatvorenom plasteničkom proizvodnjom, gde bi bili zastupljeni bostan, luk, krompir i kupus.
Zemljoradnička zadruga “Mali Đurica” Radinac
Selo Radinac se nalazi u neposrednoj blizini grada Smedereva od koga je udaljeno tri kilometara, što se svakako može posmatrati kao predost. Radinac prema kategorizaciji sela spada u selo moravskog tipa sa izrazitim pogodnostima za obavljanje poljoprivredne ratarske, povrtarske i stočarske proizvodnje. Prema podacima poslednjeg sprovedenog Popisa stanovništva iz 2011. godine u selu živi 5.428 stanovnika. U samom selu je od nedavno osnovana zemljoradnička zadruga “Mali Đurica” 2019. godine od strane dve porodice koje su uvidele značaj zajedničkog nastupanja na tržištu. Cilj osnivanja zadruge bio je da se pribavi kvalitetno matično stado sa genetikom iz uvoza, odnosno iz Republike Češke.
Zadruga je osnovana iz sopstvenih sredstava i trenutno se bavi uzgojem Romanovske ovce i u stadu se nalazi 129 grla. Od ratarskih kultura prisutni su kukuruz, žita i ječam na površini od 80 hektara, od čega se 9 hektara nalazi u njihovom vlasništvu. Cilj zadruge za budućnost je da obezbedi proizvodnju koja bi podrazumevala prisustvo 1000 ovaca i povećanje postojećih obradivih površina. Dakle, na osnovu navedenog, možemo da zaključimo da svakako postoji značajna veza između razvoja i opstanka sela i prisustva zadruge. Kada je reč o razvoju sela i zadrugarstva na teritoriji grada Smedereva, neophodno
je da se vrati poverenje u zadružni sistem, da se obezbede finansijska sredstva u procesima investiranja u skladišne i preradne kapacitete, da se putem Odseka za poljoprivredu grada Smedereva obezbedi motivacija poljoprivrednika na udruživanje i zadružno organizovanje, nastojanje poljoprivrednih proizvođača da kroz ukrupnjavanje i udruživanje odnosno pravnu formu zadruge konkurišu za sredstva opredeljena IPARD II programom za Republiku
Srbiju.
Izvor: Agrobiznis magazin
